Ömer Can Talu1919 yılının gazetelerinden birinde “Türkiye’de Tayyarecilik” başlıklı bir habere rastladım. Bu haber beni oldukça heyecanlandırdı. Zira hep merak ettiğim bir konuydu. Tabi ki ana kaynak değil. Lakin en azından bir fikir edindiriyor insana. Ayrıca ufak tefek bazı yerler tahrip olduğu için okuyamadım. Ancak bir problem teşkil etmedi. Metin kolayca anlaşılabilir durumda.
İyi okumalar dilerim.
Türkiyede Tayyarecilik
Doğmadan …(Silinmiş, okunmuyor) – Bizde uçabilen kaç tayyareci var? – Harbiye nezaretinin kırk tayyaresi …(Silinmiş, okunmuyor) devr idiliyor – Yeni tayyareciler nasıl alınacak?
Türkiyede tayyarecilik nihayet doğmadan öldü. Çünkü hükümet icab iden fedakarlığı yapmadı ve yapamadı. Tayyareci Yüzbaşı Fazıl beyin dört düşman tayyaresine karşu İstanbul afakında gösterdiği cesaret ve şecâati inkar idenlerden değiliz, fakat Fazıl beyin harbin yetişdirdiği tayyarecilerden olmadığını hepimiz biliyoruz. Fazıl bey bu harbde değil ta (Anzai), (Deperdosn), (Rabler) devrinde Allah rahmet eylesun, merhum Fethi ve Nuri beylerle Osmanlı ordusunun Edirne üzerine yürüyüşünde icab iden istikşâflarını ifa idenlerdendir. Fazıl bey en eski ve en tecrübelide tayyarecilerimizden biridir. Tayyare mektebi müdürü Veli beyle Avusturya, Almanya ve Fransada ciddi bir tetebbu’da bulunmuş, tayyareciliğin … öğrenmişler ve bu harbde de fedakarlığı … olarak bir kaç birinden mermi ile yaralanmışdır. Bugün san’ata vakıf, tayr ane muktedir ancak sekiz tayyarciye malik olduğumuzu unutmayalım ve şurasınıda i’tiraf idelim ki bu tayyarecilerde Veli beyin kendine halef olarak Fransadan getirtdiği (Doğuviz) beyin yakışdırmış oldukları genclerimizdir.
Harbin civcivli zamanında komisyonculukdan başka hiç bir meziyet göstermeyen Alman muallimlerinden (Serno) zamanında kimler yetişdi? Eldeki tayyarecilerimizin adedi ma’lum iken yüzlerce tayyareye lüzumu olacak milyonlarca marklık edevat ne içün mübâyaa idildi? Hep yüzde onlar içün değil mi? Elyevm elimizde uçuşa kabiliyeti olan otuz kırk tayyare mevcuddur.
Bunları hüsn-i muhafaza idecek bir idare olmamasından ileru gelse gerekdir ki harbiye nezareti tekmil tayyareleri, yedek aksamı, fabrikaları ve memurunu posta ve telgraf müdüriyet-i umumiyesine devr idiyor.
Tayyarecilere gelince: Saniyede sekiz on metro sürati havi bir havada üç saat tayran idebilen tayyarecileri imtihan ile alacak imiş. Hak … söylemelidir ki, bu gayet güzel düşünülmüş bir tedbirdir. Tayyarecilerden başka gerek makinistler ve gerek idare memurları hakkında da bu imtihanın tatbik idilmesini gönül arzu idiyor. Mesel-i meşhurdur. Her başı sarıklı … olamıyacağı gibi her serpuşunda tayyare alameti taşıyanda tayyareci olamaz. Binaenaleyh tayyareciliğe heveskar olubda ibraz-ı liyakat idenler bu vazifelerinde ibka olunurlar, idemeyenlerde eski mesleklerine iade idilirler.
Fakat posta müdüriyet-i umumiyesine bir vazife daha teveccüh idiliyor. Bu da emr-i idareyi namuslu ve çalışkan ve muktedir ellere teslim itmek ve böylelerini arayub bulabilmekdir.
Evvel be evvel müdüriyet-i umumiye muktedir tayyareci yetişdirebilmek içün bir mekteb küşad eylemeli ve bu mektebede muktedir bir müdür tayin idebilmelidir. Mahud (Serno)lar gibi birini getirecek olursa talebenin harb-i umumiyeden yetişenlerden hiç farklı olmayacağı bedihidir.
İmtihana kadar ciddi tutulursa posta nakliyatındaki muvaffakiyetde o nisbetde büyük olur. Tayyare ile posta nakliyatında her şeyden evvel hususat-ı atiyenin te’mini lazımdır:
1- Buralar müstesna olmak üzere her dürlü havalarda tayyare postalarının hareket idebilmesi.
2- Nakil olunan postalardan hiç birinin zayiata uğramaması.
3- Postanın vakt-i muayyeninde mevki’ne îsâl idilmesi.
4- Tüccarın emniyet ve itimad-ı tammını kazanabilmesidir.
Bittab’ bu postalar menzilden menzile teslim idilecekdir. Binaenaleyh her menzildeki tayyarecinin bir kıymet ve aynı bir iktidar ve liyakatde bulunması icab idiyor. Yalnız bir menzilde iktidarsız korkak bir tayyareci bulunursa haftalarca postalar o menzilde kalacak, binaenaleyh faide yerine büyük mazarrat tevellüd idecek, tüccarın emniyet ve i’timadı … olacak ve çaresiz başka bir vasıta-i nakliye tedariğine kalkışılacakdır.
Görülüyor ki ufak bir müsamaha göstermek, gönül ve hatıra bakmak, emr-i intihabda aldanmak eski teşkilatıda mahv ve perişan idecekdir.
Refiklerimizden bizi tayyarelerin posta ve telgraf müdüriyet-i umumiyesine tamamen devr olunduğunu ve hatta mamurunun dahi maaşlarını bu aydan i’tibaren posta müdüriyetinden alacaklarını yazıyorsa da biz buna henüz ihtimal viremiyoruz. Mesmûatımıza göre harbiye nezareti kuvvayı havaiye müfettişliğine tayyarelerin devr ve teslimi içün emr virmiş ve fakat müfettişlikce henüz müessesata resmen tebligat ifa idilmemişdir.
Maamafih hakikat olan bir şey daha varsa o da serasker paşazade Serya beyin ve bir kaç sivil tayyareci ve bazı zevatdan mürekkeb olmak üzere bir şirket teşkil itmek üzere bulunduğu ve hatta nizamname-i dahiliyesini tanzim iderek bir layiha ile harbiye nezaretine takdim eylediği keyfiyetidir. İstihbaratımıza nazaren bu layiha nezaretce tedkik idilmekdedir.
Bu şirketin maksad ve gayesi tayyareler vasıtasıyla postaları ve yolcuları nakil itmek, güzel … mahallerde nekahethaneler açmak ve buralara tayyarelerle zuafâ’ sevk eylemek ve kurslar ve tenezzühler tertib eylemekdir. Hatta tahkikatımıza nazaren şirket posta ve telgraf müdürüylede anlaşmış ve beyinlerinde bazı şeylerde kararlaşmışdır.
Harbiye nezaretinin bu teşebbüslerden hangisini tercih ideceği malum değilsede biz kaviyen hükm idebiliriz ki posta müdüriyetinin teklifi kabul olunacakdır. Maamafih bu her iki tedbir içünde muvaffakiyet temenni ideriz.
Harb esnasında Fransadaki tayyare grubu kumandanlığını ifa itmiş olan Kaimakamda Goiz beyin çekilmesini müteakib sekiz yüz bin liralık bir sermaye ile İstanbulda hem bahri hem berri olmak üzere bir tayyare postası şirketi te’sis itmek niyetinde bulunduğunu istihbar idiyoruz.
Necdeddin
Sözlük
Şecaat: Yiğitlik, cesaret
İstikşaf: Keşif çalışması yapma
İfa: Yapmak, yerine getirmek, ödemek
Tetebbu’: Derinlemesine araştırma, inceleme
Tayr ane: Kuş gibi (ane kelimeye gibi anlamı katar)
Civcivli: (Bu kelimeyi ilk defa gördüm ancak şu anlamı katıyormuş) Genellikle “en civcivli zamanda” diye kullanılmakla beraber heyecanlı, hareketli demekmiş…
Edevat: Araçlar, aletler
Mübayaa: Satın almak, alınmak
Hüsn-i muhafaza: İyi niyeti korumak
Elyevm: Bugün
Tekmil: Tamamlama, bütün
Havi: İçeren, ihtiva eden
Serpuş: Başlık(Şapka gibi)
İbraz-ı liyakat: Yaraşma göstermek
İbka: Devamlılık kazandırmak
Muktedir: Güçlü, iktidarlı
Bedihi: Kuşkusuz
İsal: Kavuşturma, ulaştırma
Bittab’: Doğal olarak
Mazarrat: Zararlar, zarar verme
Tevellüd: Doğma, doğum
İntihab: Seçme, seçilme
Mesmuat: Duyulanlar, işitilenler
Mürekkeb: Oluşan, bileşen
Nekahethane: Şifa yurdu, dinlenme yurdu
Zuafa’: Zayıflar
Tenezzüh: Gezi
Kaviyen: Kuvvetle
NOT: Kaynak verilerek kullanılması halinde herhangi bir problem yoktur.
Yorum ekle